موقعیت جغرافیایی و توپوگرافی لاگاش در جنوب میان‌رودان، در ناحیه‌ای میان رودهای دجله و فرات، و در نزدیکی محل امروزی الهبه در استان ذی‌قار عراق قرار دارد. این شهر بر روی دشتی آبرفتی بنا شده بود که از طریق شبکه‌ای از کانال‌های آب، به زمین‌های کشاورزی و دیگر شهرهای سومری متصل می‌شد. لاگاش در دوران باستان از لحاظ استراتژیک در مسیر تجارت، کشاورزی و ارتباطات سیاسی جایگاهی کلیدی داشت. دوره‌های تاریخی و فرهنگی مرتبط لاگاش از اوایل هزاره سوم پیش از میلاد تا دوره اکدی و احیای مجدد آن در سلسله نئوسومری (اور سوم)، یکی از نیرومندترین دولت‌شهرهای سومری بود. در دوره حاکمان مشهوری چون اور-نانشه، اکنونزیدا، و به‌ویژه گوده‌آ، این شهر مرکز قدرت مذهبی، اقتصادی و هنری سومر به‌شمار می‌رفت. یافته‌های تاریخی و باستان‌شناسی مهم از جمله مهم‌ترین یافته‌های لاگاش می‌توان به هزاران لوح میخی، کتیبه‌های حکومتی، مهرهای استوانه‌ای، آثار معماری از جمله معابد و کاخ‌ها، و مجسمه‌های گوده‌آ اشاره کرد که از جنس دیوریت ساخته شده‌اند. این مجسمه‌ها، جزو دقیق‌ترین نمونه‌های پرتره‌سازی در دنیای باستان محسوب می‌شوند. همچنین، اسناد اقتصادی و حقوقی گسترده‌ای که ساختار اداری و اجتماعی لاگاش را روشن می‌کنند، از این محوطه به دست آمده‌اند. پیشینه کاوش‌های علمی اولین کاوش‌های باستان‌شناسی در لاگاش در دهه ۱۸۷۰ توسط ارنست دو سرز، باستان‌شناس فرانسوی، آغاز شد. در دهه‌های بعد، هیئت‌هایی از فرانسه، آلمان و عراق به کاوش در این محوطه پرداختند. در سال‌های اخیر، دانشگاه پنسیلوانیا و مؤسسات اروپایی در راستای پروژه "بازکشف لاگاش" فعالیت‌های تازه‌ای را برای مستندسازی و حفاظت از این محوطه انجام داده‌اند. اهمیت در مطالعات تاریخ‌نگاری و نظریه‌پردازی باستان‌شناسی لاگاش نمونه‌ای کم‌نظیر از دولت‌شهر با ساختار متمرکز مذهبی و اقتصادی است. داده‌های به‌دست‌آمده از این شهر برای درک سیر تکامل نظام بوروکراتیک، آموزش کاتبان، عدالت اجتماعی و ارتباط دین و سیاست در تمدن سومری، نقشی حیاتی ایفا کرده‌اند. وضعیت کنونی و تهدیدهای حفاظتی محوطهٔ لاگاش در دهه‌های گذشته به‌شدت آسیب دیده و بخش‌هایی از آن تخریب شده‌اند. با این حال، اقدامات حفاظتی تازه‌ای از سوی هیئت‌های بین‌المللی و دولت عراق در حال اجرا است. این محوطه در فهرست موقت میراث جهانی یونسکو قرار دارد و امید است با مستندسازی دقیق، در آینده نزدیک به‌طور رسمی ثبت جهانی شود. منابع: • De Sarzec, E. (1884–1900). Découvertes en Chaldée. Paris: Imprimerie Nationale. • Zettler, R. L. (1992). The Ur III Inscriptions from Drehem. University of Pennsylvania Museum. • Marchesi, G. (2020). Lagash and Its Dynasties: A Political History of Early Dynastic Sumer. Brepols Publishers. ________________________________________ Lagash Geographical Location and Topography Lagash was located in southern Mesopotamia, between the Tigris and Euphrates rivers, near modern-day Al-Hiba in Iraq’s Dhi Qar Province. Built on a fertile alluvial plain, the city was connected to surrounding regions via an extensive network of canals, making it a critical center for agriculture, trade, and governance in ancient Sumer. Historical and Cultural Periods Lagash flourished in the early third millennium BCE and remained influential through the Akkadian and Neo-Sumerian (Ur III) periods. Under rulers like Ur-Nanshe, Eanatum, and most famously Gudea, Lagash became a powerful center of religious, economic, and artistic activity in the Sumerian world. Significant Archaeological Findings Major finds from Lagash include thousands of cuneiform tablets, royal inscriptions, cylinder seals, monumental architecture, and the iconic statues of Gudea, made of diorite. These statues are among the most refined portrait sculptures of the ancient world. Administrative and legal documents have revealed a complex bureaucracy and socio-economic system. History of Scientific Excavations The site was first excavated in the 1870s by French archaeologist Ernest de Sarzec. Later excavations were undertaken by German, French, and Iraqi teams. In recent years, the Lagash Archaeological Project, led by the University of Pennsylvania and European institutions, has renewed efforts in documentation and conservation. Importance in Historiography and Archaeological Theory Lagash is a paradigmatic example of a theocratic city-state with a centralized administration. The site’s rich corpus of texts and artifacts is essential for understanding Sumerian law, scribal education, state religion, and the integration of political and sacred authority in early Mesopotamia. Current Status and Conservation Threats The site has suffered significant damage due to looting, erosion, and neglect. Nonetheless, renewed conservation initiatives by international and Iraqi authorities are underway. It is currently on UNESCO’s Tentative List, with hopes for full World Heritage designation. References: • De Sarzec, E. (1884–1900). Découvertes en Chaldée. Paris: Imprimerie Nationale. • Zettler, R. L. (1992). The Ur III Inscriptions from Drehem. University of Pennsylvania Museum. • Marchesi, G. (2020). Lagash and Its Dynasties: A Political History of Early Dynastic Sumer. Brepols Publishers.
